Antes puto que gallego?

Desde hai séculos, a imaxe dos galegos asociouse a xentes incultas, atrasadas, supersticiosas ou brutas, creándose un estereotipo negativo que aínda perdura no tempo e co que moitos tiveron que cargar, pero...de onde naceu ese esterotipo?, por qué?, por qué hai cómicos que na televisión simulan acento galego?. Respostas a estas e máis preguntas no seguinte artigo.

Quen comezou a implantar o estereotipo co galego inculto, atrasado, etc..?

Principalmente foron escritores casteláns (madrileños na súa maioría) tan influintes como Quevedo, Luis de Góngora, Lope de Vega ou Tirso de Molina. Eles foron os primeiros en facer mofa, descalificar e ridiculizar non só aos galegos, senón ao idioma galego e mesmo á propia Galicia.

¿Que diablos alabáis la tierra de Galicia, que juro a Dios toda ella es tierra de mierda?.
(Lucas Hidalgo)

Cando naceu este deprezo cara todo o que representaba Galicia?

Comezou pouco tempo antes do ano 1500, cando os monarcas castellano-aragoneses conseguiron impoñerse polas armas sobre os ultimos nobres combativos do reino de Galicia. Esta dura derrota supuxo o comezo da marxinación de Galicia, un reino-colonia -chamada rabo de Castilla-que sen voz nin voto nas cortes castelás enchía as arcas dunha monarquía que comezaría a residir en Madrid, a nova capital castelá.

"español trasplantado en italiano, y gallego engerto en romano,
nacido en la villa de Salvatierra, y bautizado en la ciudad de Roma:
la una cabeza del mundo, y la otra rabo de Castilla

Castela e a súa cultura comezaron a impoñerse sobre o resto de linguas -groseras y asperas- como xa no ano 1490 dicía Gonzalo García de Santa María, ademáis de engrandecer a Castela.

"Y porque el real imperio que oy tenemos es castellano, y los muy excelentes
rey e reyna nuestros señores, an escogido como por assiento e silla
de todos sus reynos, el reyno de Castilla".

Por qué razón tiveron tal ensañamento contra os galegos?

Principalmente porque a derrota militar dos nosos ultimos nobres combativos supuxo que os galegos comezasemos a ser vistos como uns escravos naturais, como unhas xentes pobres, analfabetas e obstinadas, do mesmo xeito que os ingleses trataron aos irlandeses, ou os franceses aos bretóns.

Por outra parte, este ensañamento tiña o obxectivo de introducir unha lingua e cultura netamente "española/castelá" sobre un reino sometido -Galicia- que seguía a falar outra lingua diferente e onde incluso existían nobres como a condesa de Altamira que xa se negaran a asinar documentos en castelán pouco despois do ano 1500.

"A gallego pedidor, castellano tenedor"

"No salen tantas flores en diez mayos,
como en Galicia mozas y lacayos"

Ata que punto chegou ese sistemático ensañamento?

A todos os posibles. O ensañamento e a ridiculización chegou a todos os puntos, Galicia, contra os galegos, contras as galegas, contra Galicia, contra o idioma galego, e en xeral contra todo o que tiña que ver con Galicia.

1. Descalificacións contra Galicia:

Oh, montañas de Galicia,
Cuya, por decir verdad,
Espesura es suciedad,
Cuya maleza es malicia,
Tal, que ninguno codicia
Besar estrellas pudiendo,
Antes os quedais haciendo
Desiguales horizontes;
Al fin, gallegos y montes,
Nadie dirá que os ofendo.
(Luís de Góngora)

"Mi patria es común de dos, pues mi padre, que esté en gloria,
me decía que era español trasplantado en italiano, y gallego engerto en romano,
nacido en la villa de Salvatierra, y bautizado en la ciudad de Roma:
la una cabeza del mundo, y la otra rabo de Castilla"
(La vida y hechos de Estebanillo González)

"Y porque paró en Galicia,
se temo que paró en mal"

(Francisco de Quevedo)

"Papas de mijo en concas de madera,
cuevas profundas, ásperos collados,
es lo que llaman reino de Galicia"
(Luis de Góngora).

"Camino en que quepan dos,
verdad, limpieza y justicia,
no la hallareis en Galicia"

¿Que diablos alabáis la tierra de Galicia, que juro a Dios toda ella es tierra de mierda?
(Lucas Hidalgo)

Contra os habitantes de Galicia

“Soberano señor, que permitiste que los gallegos te llamasen padre”

"Antes puto que gallego"

(Francisco de Quevedo)

“Aunque gallego, es honrado”.

(Monroy y Silva)

"Ni perro negro, ni mozo gallego"

(Lope de Vega)

"A gallego pedidor, castellano tenedor"

“Gallegos, gente no santa.”

"¿Rogaste a gallegos?,

ya no puedes venir a menos".
(Tirso de Molina)

"Los gallegos no se colocan en predicamento, porque no son alguien"

(Miguel de Cervantes)

"No salen tantas flores en diez mayos,

como en Galicia mozas y lacayos"

"Eres honrado. -Y noble, aunque gallego".

(Tirso de Molina)

"Antes moro que gallego"

"Gallego, vuelvete moro y te daré dos reales".

"Venga el gallego a segar,
miserable jornalero,
que los hombres de Castilla
tienen el trabajo a menos".

"Los gallegos vinieron al mundo para descanso de los animales".

- "Soys de Toledo?

-No soy, sino gallego.

-¿Gallego?

Para enviar un recado será muy lindo criado."

(Tirso de Molina)

Contra as mulleres galegas

Se os homes de Galicia tiñan que marchar como "segadores" a Castela ou como servos a Madrid, as mulleres tamén tentaron buscar sustento na capital madrileña. As servas galegas, tal que servas provintes das Indias, encheron Madrid durante os séculos XVI-XVII. Os señoritos para os que traballaban utilizaban a súa condición servil para aproveitarse delas, tratandoas como "mujeres faciles" sufrindo estas, toda clase de humillacións, violancións e acosos, asi como unha degradante ridiculización do físico das galegas, chegando case ata o racismo.

"Ai gallegas, rollizas como un nabo, entre puerca y mujer,
que baja al río, y lava más gualdrapas que un esclavo"
(Lope de Vega)

"Moza gallega, sin seguirla, ella se entrega"

"moça gallega que por ser muy cortés, era facil en el prometer y
mucho mas en el cumplir.."

(Fernández de Avellaneda)

"No fíes en perro que cojea, ni en amor de gallega"

"Muy góticas de facciones, y de pelo muy espín;
virginidades monteses aman a lo jabalí”.
(Francisco de Quevedo)

"Una gallega me sirve,
y sirve como gallega."

"Con la novia de este mozo,
que es una limpia zagala,
si la hay en toda Galicia,
supo que puercos guardaba"

Contra o idioma de Galicia

O galego, paradoxicamente a que fora a segunda lingua máis importante de Europa na Plena Idade Media, pasaría a ser menospreciada, como unha lingua de ignorantes, atrasados e indaptados ao castelán. Foron moitos os afamados escritores que nos deleitaron con grandes opinións sobre o noso idioma:

"Si a la lengua la ciencia no acompaña, lo mismo es saber griego que gallego".

(Lope de Vega)

“Galicia nunca fértil de poetas”

"El gallego fue creado para el descanso del asno".

(Miguel de Unamuno)

Sigue estando vixente este estereotipo en España?

Desgraciadamente si. Se ben é certo que os agravios a Galicia e aos seus habitantes son moito menos públicos, non é difícil atopar sinais de descredito e desprezo do que Galicia representa.

De todos é coñecido, ou debe ser coñecido, que a Real Academia Española situa como sinónimo de "Gallego" palabaras como tartamudo (tartexo) ou tonto (parvo). Do mesmo xeito, atacase silenciosamente ao noso idioma co fin de desprestixialo. Comparemos a diferencia entre as definicións "Castellano" e "Gallego".

Galego?, Portugués? ou Galego-portugués?

O feito de poder falar en galego con portugueses ou brasileios e ser entendido, non deixa de ser sorprendente, o primeiro que nos ven á cabeza é -que está ocorrendo aqui?, pois ben, desvelemos esa incognita, será que o galego provén do portugués, será que o portugués provén do galego?, resolvamos vellas cuestións.

Cal é a relación do portugués co galego?

Como é sabido, o galego é a lingua orixinaria de Galicia, ten a súa orixe principalmente no latín -como acontece co francés, catalán, italiano, ou castelán- e tivo o seu maior esplendor durante o medievo, sendo o idioma común dos habitantes do reino de Galicia antes de que o reino de Castela impuxera a súa lingua, o castelán.

Nesa época, na Idade Media, o reino de Galicia -que se extendía ata a cidade de Coimbra- atopábase formado por moitos condados, mais de entre todos, destacaba no sur o máis grande deles, chamado "Portugal". Este chegou a ser tan poderoso que no ano 1128, o seu conde -Afonso Henriques- declaraba a independencia do condado, polo que Portugal deixaba de pertencer ao reino de Galicia, convertíndose nun reino propio. Para reafirmar a súa independencia os portugueses comezarían a refererirse ao galego que falaban co nome de "portugués", o nome "galego" manteríase ao norte do río Miño. Unha mesma lingua con dous nomes.

Entón, que é iso do "galego-portugués"?

Coa creación de Portugal, o galego falado ao sur do río Miño pasou a ser coñecido co nome de "portugués", sen embargo, o idioma do reino de Galicia e o idioma do reino de Portugal era o mesmo, por iso os lingüísticas actuais utilizan o nome "galego-portugués" para referirse á lingua común que falaban galegos e portugueses tras a independencia de Portugal.

Daquela o "portugués" debería chamarse "galego"?

Non exactamente. A historia fixo que o galego do norte -o galego- e o galego do sur -o portugués-, tivesen destinos diferentes. Mentres o reino de Galicia era sometido polos reis de Castela, o reino de Portugal convertiase nun dos maiores imperios do mundo, consecuentemente o galego pasaba a ser tratado como un "dialecto castelán" e o portugués como un "idioma universal".

A denominación "portugués" consolidouse polo peso político de Portugal, polo que hoxe é coñecido mundialmente. A súa vez, o portugués falado no Brasil tamén tivo unha historia diferente do portugués de Portugal, polo que hoxe é habitual cada vez máis escoitar o termo "lingua brasileira". Non obstante, "brasileiro" e "portugués" son variedades dunha mesma lingua, nacida naquel extenso reino de Galicia da Idade Media.

Paradoxicamente, mentres en Brasil e Portugal, as televisións, a educación, a industria musical, a prensa e en definitiva toda a sociedade fai uso da variedade lingüística propia, na mesma Galicia todos eses usos son reservados case que en exclusiva ao español, lingua allea que aínda é considerada pola maioría dos galegos -mesmo pola xente xoven- como unha lingua máis culta e con máis prestixio que o galego, en definitiva menos "paleta".

Porque se consideran ao galego e ao portugués variedades dunha mesma lingua?

En principio porque historicamente son a mesma lingua, e aínda que na actualidade se tenden a escribir de xeito distinto, hoxe en día galego e portugués aínda comparten máis do 90% das palabras, existindo case un 100% de coincidencia nalgunhas areas limítrofes do sur de Ourense e norte de Portugal.

Asi por exemplo, unha comparativa dos nomes das árbores pode amosarnos que galego e portugués difiren especialmente no xeito de representar os sons, por exemplo nh en portugués, e ñ en galego actual e español.

PORTUGUÉS---/---GALEGO---------ESPAÑOL---------CATALÁN---------FRANCÉS

Carvalho...........Carballo............Roble.............Roure............Rouvre
Limoeiro...........Limoeiro..........Limonero.........Llimoner.........Limonier
Pinheiro............Piñeiro..............Pino................Pi................Pin
Nogueira...........Nogueira............Nogal............Noguera...........Noyer
Laranjeira........Laranxeira..........Naranjo.........Taronger.........Oranger
Pessegueiro......Pesegueiro......Melocotonero......Presseguer.........Pêcher
Salgueiro...........Salgueiro...........Sauce.............Salze............Saule
Figueira............Figueira...........Higuera...........Figuera............Figuier
Aveleira............Abeleira.......... Avellano..........Avellaner.........Noisetier


Ben, pero se son a mesma lingua, por qué o galego soa diferente co portugués?

O galego é un idioma cunha enorme riqueza, desde sempre existiron variantes en todas as rexións de Galicia, existen sitios onde din "tu" no canto de "ti", "il" no cando de "el", e mesmo dependendo do lugar escoitamos falar sobre "Ghalicia", "Galicia" ou "Ghalisia".

A medida que imos ao sur e ao occidente de Galicia, o galego comeza a presentar trazos máis similares co portugués, un habitante de Rianxo como un Lisboa falan con seseo (faser, des, sereais), mentres que un habitante de Mondoñedo ou de Sarria dirían (facer, dez, cereais).
Xa na fronteira entre Galicia e Portugal é moi doado falar con algún galego pensando que é portugués, e viceversa.

Se continuamos cara o sur, esa lingua que no norte era galego empeza a sernos menos familiar e de seguro que teremos problemas para entendela se non temos bó oido, pero se reparamos nisto acaso non ten problemas un habitante de Santander para entender a un andaluz de "Caí" (Cadiz)?. O portugués común soa diferente do galego porque ambas variantes teñen unha normativa e escritura diferente, asi mentres na escola un neno de Lisboa aprende a escribir e dicir "façer" (faser), un neno de Rianxo aprende a escribir e dicir "facer"- aínda que na casa os seus pais digan "faser"-, e senón que llo conten a Heredeiros da Crus...


E logo, porqué o galego e o portugués non se escriben igual?

Principalmente porque no ano 1480 os reis de Castela e Aragón obligaron aos escribáns galegos a escribir todolos documentos oficiais en castelán, desde entón a forma de escritua galega -a grafía- caía no esquecemento.

Sen embargo, en Portugal -que non puidera ser sometido por Castela-, os escribáns puideron seguir escribindo o galego/portugués na súa forma orixinal, por iso eles -a diferenza de nós- conservaron en maior medida a forma orixinal de escribir o galego, con j e ç, formalizando o nh e lh que no galego se perdería paseniñamente.

Pero...non será mellor ve-lo por nós mesmos?, aí vai un texto galego escrito no ano 1480, chama a atención o seu maior parecido ao portugués actual que ao galego, e incluso os nomes e apelidos..

"Eu o dito Johan do Vilar por nome de min et dos ditos meus filos asi reçebo o dito foro et por las condições sobreditas.
Feyto et outorgado et pasado foy este dito titulo, eno lugar de Santa Leocadia, a sete dias do mes de Janeiro, ano do nasçemento do nosso senor...mil et quatro çentos et oytenta anos. Testigos que a isto foron presentes: Vasco Lopes, Gonçalo de Lagares, Tareisa Rodrigues, Loys da Palleyra et eu, Johan Vasques, escrivano do noso senor.."

(fragmento dun documento do ano 1480)


E...desde cando o galego se escribe como o coñecemos actualmente?

Despois de 300 anos, apartires do ano 1800 aproximadamente, alguns escritores galegos empezaron a crer que o galego tiña tanto dereito como o castelán para ser escrito, e asi, facendo caso omiso daqueles que os tildaban de paletos -iso faiseme coñecido...- empezaron a escribir sen complexos textos na súa lingua.

Non obstante, descoñecían que o galego xa fora escrito durante séculos, e sen saber moi ben como escribilo, aplicaron a única ortografía que malamente aprenderan, a do castelán. Asi, por descoñecemento, o galego sufriu a súa primeira gran castelanización na escrita, alonxandose da súa propia tradición e orixinalidade -compartida en gran medida polo portugués-.

A Real Academia Galega -fundada un tempo despois, en 1906- asumiu esta nova forma castelá de escribir o galego, e desde o ano 1982 esa é a norma do galego ata os nosos días.

Galicia, unha nación sen estado?

Que é unha nación?, que é un estado?, pode existir unha nación sen estado?, e un estado sen nación?. Neste pequeno comentario achegaremonos a estes dous conceptos, -nación e estado-, e súa relación co caso galego, vai ti saber se Galicia é unha nación, e nós sen sabelo...

Sen saber exactamente porqué, a maior parte da persoas pensan que nación, estado e país son palabras que definen unha mesma idea, para eles ¿que dúbida hai de que Francia sexa unha nación, un estado e un país?, sen embargo, poderíamos dicir o mesmo do Reino Unido?, evidentemente non, o Reino Unido é un estado si, pero conformado por diversas nacións (principalmente Inglaterra, Escocia e o País de Gales) que se recoñecen entre elas como tal, ata tal punto de que non é dificil ver xogar á selección de futbol de Inglaterra contra a de Escocia. Como vemos, un estado pode estar conformado pacíficamente por diversas nacións, e coma neste caso ser unha potencia mundial.

Pero.. pode incluso unha nación estar formada por diversos estados?, a resposta rotundamente é si. Un dos casos mais coñecidos é o dos EUA -Estados Unidos de América para os non avantaxados-, unha nación composta por máis de 50 estados. Quen non escoitou falar algunha vez dos estados de Texas, Misisipi ou California? (o que fai o cine..), ben, obviamente Texas ou California non son nacións, pero si estados. É dicir, un estado non é necesariamente unha nación.

E continuando no continente américano, atopámonos coa seguinte reflexión, pode unha nación estar repartida entre varios estados?, de novo a resposta é afirmativa. Por exemplo, a nación cherokee formada actualmente por 300.000 persoas (xa vos imaxinades que a cifra era "sensiblemente" maior antes da chegada do home branco), está actualmente dividida en 2 estados americanos; Oklahoma e Carolina do Norte. Pero sen ir tan lonxe, temos á nación kurda, da que forman parte máis de 25 millóns de persoas, o seu país xeográfico -o Kurdistán-, está actualmente repartido entre 3 estados independentes; Turquía, Iraq e Siria. Podemos afirmar rotundamente que unha nación pode estar repartida en varios estados, e así pois, carecer dun estado propio.

As conclusións son interesantes, e poñen de relevancia que os termos nación e estado son ben diferentes, e a súa relación varia enormemente ao longo de todo o mundo. Pero..alto, que ten que ver todo isto con Galicia?, moito máis do que cremos, como veremos de contado.

Repasemos que é unha nación:

Segundo a Real Academia Española, Nación: "Conjunto de personas de un mismo origen y que generalmente hablan un mismo idioma y tienen una tradición común".

Segundo un común Dicionário da Língua Portuguesa, Nação: "Conjunto de indivíduos ligados pela mesma língua e por tradições, interesses e aspirações comuns; povo".

Segundo o Cambridge Dictionary, Nation: "a country, especially when thought of as a large group of people living in one area with their own government, language, traditions, etc."

Finalmente, segundo a Real Academia Galega, Nación: "Comunidade humana, instalada nun territorio definido, que pode estar ou non politicamente organizada como estado, e que se caracteriza por ter unhas tradicións históricas e culturais comúns, os mesmos intereses económicos e unha unidade lingüística ou relixiosa".

Sometamos o caso de Galicia a estas definicións.

1. Fomos capaces os galegos de crear unha lingua propia e diferente?. Si.
2. O pobo galego ten unha orixe e tradicións comúns?. Si.
3. A xente de Galicia comparte un mesmo territorio e uns mesmos intereses económicos? Si.
4. Caracterízase por ter unha historia e cultura común?. Si

Logo, queda claro que Galicia -o pobo galego-, é unha nación a todos os efectos.

Se cadra todo isto tivo algo que ver para que no ano 1933 a Liga das Nacións recoñecera a Galicia como unha nación, non?, pois vai ser que si.

Sen embargo, que hai do termo "estado"?, recurramos axiña ao diccionario da Real Academia Española.
Estado. 5.- "Conjunto de los órganos de gobierno de un país soberano."

Actualmente Galicia non conta cos órganos de goberno dun país soberano -principalmente porque non é un país soberano nin independente-, é dicir, Galicia carece de estado, -ou dito doutra forma-, Galicia é unha nación, sen estado.

O caso de Galicia -o noso caso-, non é nin moito menos único, e nin moito menos raro, existen outras moitas nacións sen estado na mesma Europa -sen irnos tan lonxe-, Escocia, Flandes (Bélxica), Bretaña, País de Gales, etc.. son outras nacións que como Galicia, carecen de estado na actualidade.

Deixovos unha web cun mapa interactivo moi interesante, onde podemos apreciar a magnitude dalgunhas nacións sen estado en Europa, e na que obviamente estamos nós tamén.

http://www.eurominority.eu/version/eng/minority-map.asp